«Η ανθρωπότητα άνοιξε τις πύλες της κόλασης», σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) Αντόνιο Γκουτέρες, μιλώντας στην Σύνοδο Κορυφής Φιλοδοξίας για το Κλίμα στη Νέα Υόρκη που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 [1]. Η αίσθηση του επείγοντος που μετέφερε είναι ευρέως κοινή σε έναν κόσμο όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι κάθε χρόνο πιο ορατές και η υπερθέρμανση του πλανήτη αναμένεται πάνω από 2,4°C και μπορεί να φτάσει τους 2,9°C [2]. Η κλιματική κοινότητα που θα συγκεντρωθεί σε λίγες μέρες στο Ντουμπάι για το COP28 (28th Conference of the Parties) είναι βαθιά διχασμένη.
Ο αμφιλεγόμενος οικοδεσπότης
Σπάνια μια COP έχει συνδεθεί τόσο στενά με τον ορισθέντα πρόεδρό του, τον Σουλτάνο Ahmad Al Jaber, Υπουργό Βιομηχανίας και Προηγμένων Τεχνολογιών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και ειδικό απεσταλμένο της χώρας για την κλιματική αλλαγή. Από τη μια πλευρά, έχει επαινεθεί για το έργο του στην προώθηση της καθαρής ενέργειας στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και διεθνώς. Τα διαπιστευτήριά του περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την ίδρυση της Masdar και την προεδρία του σε αυτήν, μιας εταιρείας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας η οποία δημιούργησε μια πόλη που ισχυρίζεται ότι είναι ουδέτερη από εκπομπές άνθρακα. Έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (International Renewable Energy Agency, IRENA), που εδρεύει στην πόλη Masdar. Συμμετείχε επίσης σε 11 COP. Από την άλλη πλευρά, είναι ο Διευθύνων Σύμβουλος (CEO) της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Άμπου Ντάμπι (Abu Dhabi National Oil Company, ADNOC), κάτι που δημιουργεί μια προφανή σύγκρουση συμφερόντων και ορισμένοι υποψιάζονται ότι η προεδρία του θα είναι μεροληπτική λόγω του στόχου του να προστατεύσει τα συμφέροντα των ορυκτών καυσίμων. Δίπλα του, η Ραζάμ Αλ Μουμπάρακ κατέχει την θέση του Υψηλού Επιπέδου Υπέρμαχου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή. Και εκείνη συνδυάζει επίσης διάφορους ρόλους: Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για Συνδιάλεξη της Φύσης (International Union for Conversation of Nature, IUCN), Διευθύνουσα Σύμβουλος της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος Άμπου Ντάμπι και Διευθύνουσα Σύμβουλος της Emirates-Nature WWF.
Πολλά μέλη της οργανωτικής ομάδας έχουν επίσης μεγάλη εμπειρία στο κλίμα. Ο Al Jaber εκμεταλλεύτηκε αυτή την ευκαιρία για να προσλάβει γνωστούς ειδικούς για το κλίμα και την ενέργεια, συμπεριλαμβανομένου του Adnan Amin, πρώην Γενικού Διευθυντή της IRENA που υπηρετεί ως Διευθύνων Σύμβουλος της COP, ή προσωπικού που προέρχεται από το αμερικανικό ίδρυμα ClimateWorks και ακόμη και από το γαλλικό Υπουργείο Οικολογικής Μετάβασης (Paul Watkinson, πρώην Γάλλος επικεφαλής διαπραγματευτής). Ωστόσο, η ποικιλομορφία του προσωπικού φαίνεται να δημιουργεί ορισμένα προβλήματα όσον αφορά τον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων και τον συντονισμό των διαφόρων δραστηριοτήτων [3].
Έχουν εκφραστεί ανησυχίες καθώς η COP28 θα είναι ανοιχτή σε μια αυξανόμενη συμμετοχή εκπροσώπων συμφερόντων πετρελαίου και φυσικού αερίου [4], ακόμη και αν τα Ηνωμένα Έθνη το 2023 εισήγαγαν την υποχρέωση για τους λομπίστες να αυτοπροσδιορίζονται, αν και αυτό μπορεί να μην αλλάξει την πιθανή επιρροή τους [5]. Έχουν υπάρξει πιο συγκεκριμένες ανησυχίες σχετικά με την επιρροή του ADNOC, ειδικά αφού αποκαλύφθηκε ότι οι αξιωματούχοι του είναι σε θέση να επηρεάσουν την ομάδα COP28 και να έχουν πρόσβαση στα email τους [6]. Άλλες διαμάχες περιελάμβαναν ψεύτικους λογαριασμούς Twitter/X, επεξεργασία του Wikipedia, και τεράστια χρηματικά ποσά που δαπανήθηκαν σε εταιρείες δημοσίων σχέσεων προκειμένου να βελτιωθεί η εικόνα των ΗΑΕ –όλα αυτά θεωρούνται ως προσπάθειες πράσινου ξεπλύματος [7].
Ορυκτά καύσιμα, χρηματοδότηση, και ο παγκόσμιος απολογισμός
Μια από τις κύριες συζητήσεις στην COP καθ’ όλη την διάρκεια του 2023 ήταν το μέλλον των ορυκτών καυσίμων και η επιτυχία της COP28 είναι πιθανό να αξιολογηθεί με βάση την πρόοδο σε αυτό το θέμα, τουλάχιστον από τους Ευρωπαίους. Πιέζουν για μια έκκληση για τερματισμό των ορυκτών καυσίμων και υποστηρίζονται από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, ο οποίος δεν κάλεσε τους μεγαλύτερους εκπομπούς ρύπων, την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), να μιλήσουν κατά την διάρκεια της Συνόδου Κορυφής για τις Φιλοδοξίες για το Κλίμα (Climate Ambition Summit). Ωστόσο, χώρες όπως η Κίνα αντιτίθενται σθεναρά σε αυτό και οι συζητήσεις για θέματα μετριασμού έχουν επιβραδύνει τις συνεδριάσεις των επικουρικών οργάνων (μια προπαρασκευαστική συνεδρίαση της COP, που πραγματοποιείται για δύο εβδομάδες στην Βόννη κάθε χρόνο τον Ιούνιο) [8].
Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από την επιλογή της διατύπωσης αλλά ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Ο ιστότοπος Climate Home News έχει δημιουργήσει μια λίστα με τις αποχρώσεις της πιθανής δήλωσης, που κυμαίνονται από μια που επικεντρώνεται στην «σταδιακή κατάργηση της αμείωτης παραγωγής ενέργειας από άνθρακα έως το 2040» έως «τερματισμός της υποστήριξης για νέα ενέργεια από άνθρακα» ή που θα στόχευε στην εξερεύνηση ορυκτών καύσιμα, ή τις επιδοτήσεις [9]. Πέρα από αυτά, οι πιο ευαίσθητες εκφράσεις παραμένουν η «αμείωτη» και η επιλογή μεταξύ «σταδιακής μείωσης» και «σταδιακής κατάργησης». Η διατύπωση «αμείωτα ορυκτά καύσιμα» (unabated fossil fuels) είναι η πιο συγκεχυμένη, καθώς ορίζεται μόνο στην υποσημείωση έκθεσης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) [10]. Αφήνει την πόρτα ανοιχτή στην χρήση της δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (carbon capture and storage, CCS) ή την χρήση τεχνολογιών οι οποίες υποστηρίζονται από διαπραγματευτές ή εμπειρογνώμονες όπως ο Sultan Al Jaber, ο νέος Επίτροπος για το κλίμα της ΕΕ, ο Wopke Hoekstra ή ο Fatih Birol του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA). Ωστόσο, η τεχνολογία είναι επίσης κρίσιμη [11]. Συχνά ο Wopke Hoekstra δέχθηκε πολλές επικρίσεις επειδή ανέφερε την λέξη «αμείωτα» κατά την διάρκεια μιας συνομιλία με την ακτιβίστρια για το κλίμα, Vanessa Nakate, από την Ουγκάντα. Τέλος, οι διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται επίσης στην «σταδιακή κατάργηση» (phase-out) των ορυκτών καυσίμων (που σημαίνει τον τερματισμό της χρήσης ορυκτών καυσίμων) και σε μια «σταδιακή μείωση» (phase-down, που σημαίνει μείωση της χρήσης τους). Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πιέζει για το πρώτο, ενώ ο Al Jaber είναι υπέρ του δεύτερου [13].
Το μέλλον των ορυκτών καυσίμων είναι επίσης πηγή διαφωνιών μεταξύ διαφορετικών προβλέψεων. Από τη μια πλευρά, η IEA ανακοίνωσε ότι η ζήτηση πετρελαίου θα κορυφωθεί πριν από το τέλος της δεκαετίας του 2020 [14]. Εν τω μεταξύ, η παγκόσμια εταιρεία συμβούλων Wood McKenzie δεν βλέπει αυτή την κορύφωση να συμβαίνει πριν από την δεκαετία του 2030 [15]. Ο Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (OPEC) αντέδρασε επίσης στην δήλωση του Fatih Birol, θεωρώντας τις προβλέψεις του μη ρεαλιστικές και αμφισβητώντας την ποιότητα των δεδομένων που χρησιμοποίησε [16]. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Al Jaber πιέζει σθεναρά για τον τριπλασιασμό της δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φτάνοντας τουλάχιστον τα 11.000 γιγαβάτ [GW]) και τον διπλασιασμό των ετήσιων βελτιώσεων ενεργειακής απόδοσης [17]. Αυτή η πρόταση υποστηρίζεται επίσης από την ΕΕ και τις ΗΠΑ [18]. Μένει να δούμε αν θα δοθεί η απαιτούμενη προσοχή στον μετριασμό των εκπομπών μεθανίου, αλλά τουλάχιστον αναμένεται πρόοδος όσον αφορά την πιστοποίηση του πράσινου και χαμηλών εκπομπών άνθρακα υδρογόνου, καθώς και το να γίνει η πυρηνική ενέργεια κεντρική για τα συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας.
Ένα άλλο επίμαχο ζήτημα είναι η χρηματοδότηση του κλίματος. Οι ευρωπαϊκές χώρες αναμένεται φέτος να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις τους [19]. Οι ανεπτυγμένες χώρες έπρεπε να συνεισφέρουν 100 δισεκατομμύρια δολάρια στην διεθνή χρηματοδότηση για το κλίμα έως το 2020. Συνεπώς, η ΕΕ καθυστερεί τρία χρόνια, αλλά εξακολουθεί να αποδίδει σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Αναμένεται να συνεισφέρουν σχεδόν 40 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως στο Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα, αλλά, τον Νοέμβριο, είχαν χορηγήσει μόνο 1 δισεκατομμύριο δολάρια [20]. Εν τω μεταξύ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα παρεμβαίνουν, καθώς ο Al Jaber ανακοίνωσε στις αρχές Νοεμβρίου ότι θέλει να ανακατανείμει και να διοχετεύσει τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για να υποστηρίξει τις ανθεκτικές επενδύσεις, απηχώντας κατά κάποιο τρόπο τις προτάσεις που έγιναν πρόσφατα για τη μεταρρύθμιση του πολυμερούς χρηματοπιστωτικού συστήματος [21].
Οι χώρες μπόρεσαν να συνάψουν μια προσωρινή συμφωνία για το Ταμείο Απωλειών και Ζημιών (Loss and Damage Fund) στις αρχές Νοεμβρίου, μετά από δύσκολες διαπραγματεύσεις και πέντε συνεδριάσεις από τη Μεταβατική Επιτροπή που είναι επιφορτισμένη με την ίδρυση του ταμείου [22]. Η συμφωνία πρόκειται τώρα να παρουσιαστεί στην COP και φαίνεται πιθανό να εγκριθεί, με την Παγκόσμια Τράπεζα να φιλοξενεί το Ταμείο, τουλάχιστον προσωρινά [23]. Η συμφωνία για τον οργανισμό υποδοχής αποδείχθηκε σημαντικό ζήτημα: οι ΗΠΑ πίεζαν για την Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ οι ανεπτυγμένες χώρες και η Κίνα ζήτησαν να εγκατασταθεί μέσα σε μια υπηρεσία του ΟΗΕ. Η πρόταση της Παγκόσμιας Τράπεζας ως οικοδεσπότη έχει προσελκύσει πολλές επικρίσεις, ιδίως για το κόστος μιας τέτοιας θεσμικής ρύθμισης (πάνω από το 20% του προϋπολογισμού της πρωτοβουλίας), για την έλλειψη ανεξαρτησίας, και για μια ξεχωριστή οντότητα. Άλλοι επικριτές φοβούνται ότι η Παγκόσμια Τράπεζα θα καταστήσει δυσκολότερη την πρόσβαση των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών στο ταμείο [24]. Αυτή η δυσπιστία προς την Παγκόσμια Τράπεζα μπορεί να θεωρηθεί ως έκφραση του ρήγματος μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών και της Δύσης, καθώς και ως έλλειψη εμπιστοσύνης στα αποτελέσματα των τρεχουσών συζητήσεων σχετικά με το πολυμερές χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Άλλες εντάσεις αναμενόμενα σχετίζονταν με τους συνεισφέροντες του ταμείου, ιδίως τις ΗΠΑ και την Κίνα [25]. Οι ΗΠΑ επέμειναν στο γεγονός ότι καμία κυβέρνηση «δεν έχει αρκετούς πόρους για να καλύψει τις ανάγκες χρηματοδότησης ιδιαίτερα ευάλωτων εθνών στην κλίμακα που απαιτείται» και έκανε έκκληση για την συμμετοχή των αγορών άνθρακα, των διεθνών μηχανισμών τιμολόγησης και άλλων να συνεισφέρουν στο ταμείο. Αποφασίστηκε επίσης ότι μεγάλες οικονομίες όπως η Κίνα ή τα ΗΑΕ θα μπορούσαν επίσης να συνεισφέρουν: το τελευταίο λέγεται ότι συζητά μια πληρωμή στο ταμείο. Ωστόσο, η συμφωνία δεν περιλαμβάνει δεσμευτικές προϋποθέσεις για να συνεισφέρει το οποιοδήποτε έθνος, και οι ΗΠΑ έχουν δείξει κάποια απροθυμία να το πράξουν, αν και οι αναπτυσσόμενες χώρες αποδέχθηκαν το αίτημά τους να έχουν την Παγκόσμια Τράπεζα ως οικοδεσπότη του ταμείου. Ορισμένες μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) επικρίνουν την συμφωνία και θεωρούν ότι δεν έχουν γίνει αρκετά για την εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων και επέκριναν την απροθυμία των ανεπτυγμένων χωρών να συνεισφέρουν [26]. Τέλος, και σύμφωνα με το αίτημα της ΕΕ, το ταμείο θα απευθύνεται στις πιο ευάλωτες οικονομίες κατά προτεραιότητα, και επίσης θα συνδέεται με τις δεσμεύσεις για τη μείωση των αερίων θερμοκηπίου (Green House Gas, GHG).
Μετά τα ορυκτά καύσιμα και το ταμείο απωλειών και ζημιών, η Global Stocktake αναμένεται να είναι το τρίτο σημαντικό θέμα της COP28. Στοχεύει στον απολογισμό της ανεπαρκούς προόδου που έχει σημειωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά την επίτευξη του στόχου της Συμφωνίας του Παρισιού και επίσης στον εντοπισμό ευκαιριών για την γεφύρωση του χάσματος. Μια πρώτη συνθετική έκθεση δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023, η οποία απαιτεί πιο φιλόδοξη δράση και ενημέρωση των εθνικών συνεισφορών, πριν από τον επόμενο απολογισμό που πρόκειται να πραγματοποιηθεί το 2028 [27].
Ο φθίνων ρόλος της Ευρώπης και η άνοδος άλλων βασικών παικτών
Η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της φαίνεται να υποφέρουν από μια φθίνουσα παγκόσμια επιρροή, προς όφελος άλλων ομάδων από τον Νότο [28]. Η ΕΕ είναι πιθανό να επηρεαστεί από την αποχώρηση του Frans Timmermans, ο οποίος είχε συσσωρευμένη εμπειρία με τις COP. Το Ηνωμένο Βασίλειο (UK) επίσης πιθανόν θα παίξει με χαμηλό προφίλ. Επιπλέον, η Ευρώπη αποδυναμώνεται καθώς η ευκαιρία της να φιλοξενήσει την επόμενη COP απειλείται: οι COP μετακινούνται από τη μια περιοχή στην άλλη κάθε χρόνο και η COP29 το 2024 πρόκειται να λάβει χώρα κανονικά σε μια χώρα από την Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, η Ρωσία έχει μπλοκάρει προτάσεις από πολλές χώρες. Εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία, η COP29 θα πραγματοποιηθεί στις εγκαταστάσεις της UNFCCC, στη Βόννη (Γερμανία) και τα ΗΑΕ θα διατηρήσουν την προεδρία τους για έναν ακόμη χρόνο [29].
Φαίνεται απίθανο οι ΗΠΑ να υποστηρίξουν τις θέσεις της ΕΕ. Ενώ η Ουάσιγκτον συμφωνεί σε στόχους όπως ο τριπλασιασμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ο διπλασιασμός της ενεργειακής απόδοσης, οι φήμες λένε ότι ο Τζο Μπάιντεν δεν θα παραστεί στην COP30, ο Τζον Κέρι δεν φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με την θέση της Ευρώπης για τα ορυκτά καύσιμα, και οι ΗΠΑ δεν είναι ικανοποιημένες με τα αποτελέσματα των συζητήσεων για το Ταμείο Απωλειών και Ζημιών (αν και, όπως αναφέρθηκε, πέτυχαν να φιλοξενηθεί από την Παγκόσμια Τράπεζα) [31].
Η συνδεδεμένη ομάδα των αναπτυσσόμενων χωρών (link-minded developing, countries, LMDC), ειδικά τα μέλη του G20, αντιτίθενται τις περισσότερες φορές στην ΕΕ και τους συμμάχους της (συνήθως, στην σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων), ζητώντας περισσότερες οικονομικές συνεισφορές από τις ανεπτυγμένες οικονομίες (για παράδειγμα μέσω του Ταμείου Απωλειών και Ζημιών) και αποφυγή δεσμευτικών μέτρων. Πιο συγκεκριμένα, αυτό μεταφράζεται στην έμφαση στους μακροπρόθεσμους στόχους μηδενικών εκπομπών άνθρακα που επιτυγχάνονται με την χρήση της δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (carbon capture and storage, CCS) και στην απουσία βραχυπρόθεσμων έως μεσοπρόθεσμων περιορισμών στα ορυκτά καύσιμα, που απαιτούνται επί του παρόντος για την στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης. Αυτά είναι λίγο-πολύ ευθυγραμμισμένα με το όραμα των ΗΑΕ και συνοψίζονται στην πιθανή θέση της Ινδίας που λέγεται ότι ζητά από τις ανεπτυγμένες χώρες να γίνουν αρνητικές στον άνθρακα, προκειμένου να επιτραπεί στις αναδυόμενες οικονομίες να συνεχίσουν την οικονομική τους ανάπτυξη και να χρησιμοποιούν περισσότερα ορυκτά καύσιμα [32].
Άλλες χώρες του G20 φαίνεται να διατηρούν ισχυρές θέσεις. Συνήθως, η Σαουδική Αραβία, ο κύριος ανταγωνιστής των ΗΑΕ στην περιοχή, μοιράζεται κατά κάποιο τρόπο ένα παρόμοιο όραμα [33]. Η Σαουδική Αραβία κατέχει μια θέση-κλειδί καθώς προεδρεύει της αραβικής ομάδας διαπραγματευτών και φιλοξένησε την Εβδομάδα Κλίματος Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής (MENA) τον Οκτώβριο του 2023, ενάμιση μήνα πριν από την COP [34]. Η Σαουδική Αραβία πιέζει επίσης για την ταχεία ανάπτυξη των αγορών άνθρακα, έχοντας επιταχύνει τις δραστηριότητές της σε αυτόν τον τομέα στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την COP28. Πρόσφατα, το Ριάντ ίδρυσε μια Περιφερειακή Εθελοντική Εταιρεία Αγοράς Άνθρακα (Regional Voluntary Carbon Market Company, RVCMC, τον Οκτώβριο του 2022), με επικεφαλής την πρώην διευθύντρια της BP, την κα Riham ElGizy. Σχεδιάζει να διοργανώσει μια σύνοδο κορυφής για τις αναπτυσσόμενες χώρες, πριν από την COP28 και ανακοίνωσε ότι το RVCMC θα δημιουργήσει μια πλατφόρμα ανταλλαγής πιστώσεων άνθρακα το 2024. Η κα ElGizy βλέπει ότι η περιφερειακή εθελοντική αγορά θα φτάσει τους 100 έως 150 εκατομμύρια τόνους έως το 2030 [35]. Λέγεται επίσης ότι η Σαουδική Αραβία συζητά την απόκτηση πιστώσεων αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων από την Κένυα [36]. Προς το παρόν, φαίνεται ότι οι περισσότερες εθνικές προσπάθειες επικεντρώνονται σε εθελοντικές αγορές, αλλά η χώρα θα μπορούσε επίσης να τοποθετηθεί ως βασικός παίκτης του Άρθρου 6, όπως κάνουν τα ΗΑΕ υπογράφοντας συμφωνίες με αφρικανικές χώρες.
Η Κίνα είναι απίθανο να απομακρυνθεί από την θέση της για τα ορυκτά καύσιμα και πιθανότατα θα αντιταχθεί στις απαιτήσεις των ανεπτυγμένων χωρών, αν και υπάρχουν μεγάλες ελπίδες ότι θα αναζωογονήσουν την συνεργασία για το κλίμα με τις ΗΠΑ. Η δημοσίευση του εθνικού σχεδίου δράσης της Κίνας για το μεθάνιο τον Νοέμβριο του 2023, το οποίο είναι ασαφές αλλά έχει ενθαρρυνθεί από τις ΗΠΑ, υπογραμμίζει ότι οι σχέσεις σταθεροποιούνται. Επιπλέον, οι ανταλλαγές μεταξύ των εθνικών ομάδων διαπραγμάτευσης από τις δύο χώρες βοήθησαν στην προετοιμασία της συνάντησης μεταξύ του Τζο Μπάιντεν και του Σι Τζινπίνγκ κατά την διάρκεια της συνόδου κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (APEC) που πραγματοποιήθηκε ακριβώς πριν από την COP28 [37].
Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση επίσης περιορίζει τους διαπραγματευτές: η Κίνα βιώνει μια επιβράδυνση, κάτι που έχει άμεση επιρροή στα σχέδιά της για το κλίμα και είναι ένας πιθανός λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση έχει χορηγήσει εγκρίσεις για την δημιουργία νέων μονάδων άνθρακα [38]. Επιπλέον, το Πεκίνο εξετάζει πολιτικές όπως ο Νόμος για τη Μείωση του Πληθωρισμού των ΗΠΑ (Inflation Reduction Act, IRA), ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Προσαρμογής Συνόρων Ανθράκων (CBAM) και ο Νόμος για το Καθαρό Μηδέν στην Βιομηχανία (Net Zero Industry Act) ως απειλές για το ελεύθερο εμπόριο για τα συμφέροντά του [39]. Ταυτόχρονα, η COP28 θα είναι η πρώτη «μετα-COVID» COP για τους Κινέζους διαπραγματευτές, κάτι που πιθανότατα θα σημαίνει ότι θα παρευρεθεί μια σημαντική αντιπροσωπεία. Ακολουθεί επίσης η COP15 για την βιοποικιλότητα (που πραγματοποιήθηκε στο Κεμπέκ τον Δεκέμβριο του 2022), όπου η Κίνα έδειξε σημαντικές διαπραγματευτικές δεξιότητες και κέρδισε σεβασμό για τον ρόλο της ως προεδρεύουσας. Τέλος, η COP28 ίσως επίσης να είναι η τελευταία COP του Xie Zhenhua, βετεράνου διαπραγματευτή της Κίνας (καθώς και του John Kerry) [40].
Αφρική, η αναδυόμενη κλιματική δύναμη;
Κάθε αφρικανική χώρα έχει διαφορετικές και συγκεκριμένες καταστάσεις, αλλά η ήπειρος βρέθηκε στο επίκεντρο πολλών διαπραγματεύσεων. Το 2023, η ήπειρος φιλοξένησε σημαντικές πολυμερείς εκδηλώσεις, όπως η Σύνοδος Κορυφής One Forest τον Μάρτιο (στην Λιμπρεβίλ της Γκαμπόν), η Σύνοδος Κορυφής για το κλίμα της Αφρικής τον Σεπτέμβριο (στο Ναϊρόμπι της Κένυας) και οι ετήσιες συνεδριάσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, επίσης τον Σεπτέμβριο (στο Μαρακές του Μαρόκου). Ο πρόεδρος της Κένυας, Γουίλιαμ Ρούτο, εκτός από την διοργάνωση της ετήσιας Εβδομάδας του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Αφρική και της πρώτης Διάσκεψης για το Κλίμα στην Αφρική, τράβηξε όλη την προσοχή στην Σύνοδο Κορυφής του Παρισιού για ένα νέο Παγκόσμιο Οικονομικό Σύμφωνο, προωθώντας νέες μορφές διεθνούς φορολογίας για την άμβλυνση των παγκόσμιων ανισοτήτων [41].
Η αφρικανική ενεργειακή μετάβαση βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών συζητήσεων. Στην COP27, ορισμένες χώρες, κυρίως οι παραγωγοί φυσικού αερίου, συμφώνησαν με τους LMDC σχετικά με την αναγκαιότητα των ορυκτών καυσίμων για την ανάπτυξη [42]. Αυτό υποστηρίχθηκε αργότερα από τον Fatih Birol, επικεφαλής του IEA, σύμφωνα με τον οποίο η σταδιακή κατάργηση του φυσικού αερίου θα έκανε την καθολική ενεργειακή πρόσβαση (ένας από τους στόχους του Στόχου 7 της Βιώσιμης Ανάπτυξης για την ενέργεια) αδύνατη. Επιμένει επίσης στο γεγονός ότι ο αντίκτυπος στο κλίμα θα ήταν εξαιρετικά περιορισμένος [43]. Εν τω μεταξύ, διεθνείς χορηγοί προωθούν έργα καθαρής ενέργειας στην Αφρική: τον Σεπτέμβριο του 2023, τα ΗΑΕ υποσχέθηκαν 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια για να στηρίξουν πρωτοβουλίες καθαρής ενέργειας στην Αφρική [44]. Η Σαουδική Αραβία σχεδιάζει να αγοράσει ένα τεράστιο ποσό πιστώσεων άνθρακα από την Κένυα και οι Δυτικές χώρες υποστηρίζουν δύο Συνεργασίες Just Energy Transition στην ήπειρο στην Σενεγάλη και τη Νότια Αφρική.
Οι αφρικανικές χώρες βρίσκονται επίσης στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων στην αγορά άνθρακα, την οποία θεωρούν ως σημαντική ευκαιρία. Σύμφωνα με τη νεοσυσταθείσα Πρωτοβουλία για την Αγορά Άνθρακα της Αφρικής (Africa Carbon Market Initiative, ACMI), η αφρικανική ήπειρος θα μπορούσε έως το 2050 να εξάγει ισοδύναμο 1,5 έως 2,5 γιγατόνων αποφευγόμενων εκπομπών CO2, και να κινητοποιήσει 120 έως 200 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ενώ θα δημιουργήσει 110 έως 190 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας [45]. Τα στοιχεία πρέπει να παραλληλιστούν με τις τρέχουσες χρηματοοικονομικές ανάγκες και τα κενά της ηπείρου: σύμφωνα με την Πρωτοβουλία Πολιτικής για το Κλίμα (Climate Policy Initiative, CPI), οι NDC της Αφρικής χρειάζονται 277 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για να επιτευχθούν ετησίως μεταξύ 2020 και 2030, δηλαδή σχεδόν δέκα φορές περισσότερα από αυτά που διατίθεται σήμερα, γεγονός που αποτελεί πηγή σημαντικών απογοητεύσεων [46]. Οι αγορές άνθρακα θεωρούνται ένας τρόπος για να καλυφθεί το κενό. Ως εκ τούτου, μετά την COP27, η Γκάνα και η Σενεγάλη ήταν από τις πρώτες χώρες που πειραματίστηκαν με τον νέο μηχανισμό διεθνώς μεταφερόμενων αποτελεσμάτων μετριασμού (Internationally Transferred Mitigation Outcomes, ITMO), σύμφωνα με το άρθρο 6 της Συμφωνίας του Παρισιού. Τα ITMO επιτρέπουν ανταλλαγές πιστώσεων άνθρακα από τη μια χώρα στην άλλη. Η Σενεγάλη έχει υπογράψει συμφωνίες ITMO με την Ελβετία, την Ιαπωνία, και η Νορβηγία διεξάγει προχωρημένες συζητήσεις με την Σιγκαπούρη, και συζητά μια πιθανή άλλη εταιρική σχέση με τη Νότια Κορέα [47].
Ωστόσο, οι αγορές άνθρακα είναι επίσης ένα ευαίσθητο θέμα με πιθανές εντάσεις. Πρώτον, ορισμένες αφρικανικές χώρες αναπτύσσουν επίσης «εθνικισμό άνθρακα». Η Ζιμπάμπουε, για παράδειγμα, έχει θεσπίσει κανονισμούς που περιορίζουν την παρουσία ξένων επενδυτών στον τομέα, καθώς και φόρο που επιτρέπει την ανάληψη σημαντικού μέρους των εσόδων από την κυβέρνηση και τις τοπικές κοινότητες [48]. Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) ισχυρίζεται ότι δίνει προτεραιότητα στην πώληση των πιστώσεών της (κυρίως από δασοκομικά έργα) σε άλλες αφρικανικές χώρες και ότι μεταφέρει μέρος των εσόδων της στις αφρικανικές χώρες που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή (χώρες του Σαχέλ και μικρά νησιά) [49]. Άλλοι παίκτες κάνουν εκστρατεία για να φιλοξενηθεί αυτή η νέα αγορά άνθρακα στην Αφρική και οι χώρες να έχουν εκτεταμένο έλεγχο στα έργα, ώστε να είναι σε θέση να καθορίσουν τις τιμές των πιστώσεων [50]. Η ανάπτυξη των αγορών άνθρακα απαιτεί επίσης σημαντικές προσπάθειες ανάπτυξης ικανοτήτων, θα μπορούσε τελικά να δημιουργήσει ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χωρών, και να τις εκθέσουν στη διακύμανση της τιμής των πιστώσεων άνθρακα.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι «πύλες της κόλασης» που αναφέρει ο Αντόνιο Γκουτέρες είναι απίθανο να κλείσουν στην COP [51]._
[Thibaud Voïta, “COP28: A Tale of Money, Fossil Fuels, and Divisions”, Briefings de l’Ifri, Ifri, November 16, 2023, https://www.ifri.org/en/publications/briefings-de-lifri/cop28-tale-money-fossil-fuels-and-divisions].
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
1. «Η ανθρωπότητα έχει ανοίξει τις πύλες της κόλασης» προειδοποιεί ο Γκουτέρες καθώς ο Συνασπισμός για το Κλίμα απαιτεί δράση», UN News, 23 Σεπτεμβρίου, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.news.un.org.
2. Σύμφωνα με το Climate Action Traker, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.climateactiontracker.org.
3. Προσωπική συνέντευξη.
4. «Anger at Fossil Fuel Lobbyist Numbers: What Happened on Fourth Day at COP27», The Guardian, 10 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.theguardian.com.
5. A. Westervelt, «So What If Fossil Fuel Lobbyists Have to Declare Themselves at Cop28? That Won’t Curb Their Power», The Guardian, 28 Ιουνίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.heguardian.com.
6. ” Absolute Scandal’: UAE State Oil Firm Able to Read COP28 Climate Summit Emails”, The Guardian, 7 Ιουνίου 2023, διαθέσιμo στην διεύθυνση: www.heguardian.com;” “UAE Oil Company Executives Working with COP28 Team, Leak Reveals”, The Guardian, 22 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμo στηn διεύθυνση: www.theguardian.com.
7. “Fake Twitter Profiles, Wikipedia Editing and PR Battles: Inside the Push to Greenwash the COP28 Climate Summit”, CNN, 18 Ιουλίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.cnn.com.
8. D. Stanway, «China Climate Envoy Says Phasing Out Fossil Fuels ‘Unrealistic’», Reuters, 22 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
9. “UN Puts Climate ‘Course Correction’ on the COP28 Negotiating Table”, Climate Home News, 4 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμo στην διεύθυνση: www.climatechangenews.com.
10. Όπως αναφέρεται στο “What Does Unabated Fossil Fuels Mean?”, Climate Home News, 26 Ιουνίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.climatechangenews.com.
11. «Row over ‘Unabated’ Phase-out at Pre-COP28 Dubai Meeting», EU Observer, 30 Οκτωβρίου 2023, www.euobserver.com.
12. K. Taylor, «New Climate Chief Under Fire for Weakening EU’s COP28 Stance on Fossil Fuel Exit», Euractiv, 13 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.euractiv.com.
13. «A Climate Change Split Screen in New York», Axios, 22 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.axios.com.
14. IEA, «Oil Market Report», Ιούνιος 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.iea.org.
15. «USD500 Billion (2023 Terms) Investment in Global Oil and Gas Asset Development Enough to Meet Peak Demand in 2030s», Wood Mackenzie, 19 Ιουλίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.woodmac.com.
16. «OPEC Statement on Peak Fossil Fuel Demand», OPEC, Δελτίο Τύπου, 14 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.opec.org.
17. «COP28, IRENA and Global Renewables Alliance Outline Roadmap at Pre-COP on Fast-tracking the Energy Transition by Tripling Renewable Power and Doubling Energy Efficiency by 2030», IRENA, Δελτίο Τύπου, 30 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.irena. org.
18. K. Abnett, « Exclusive: EU, US, COP28 Hosts Rally Support for Global Deal to Triple Renewable Energy, Documents Show», Reuters, 1 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
19. «Climate Finance: Council Approves Conclusions Ahead of COP28», Ισπανική Προεδρία, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 17 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.consilium.europa.eu.
20. F. Simon, «Sticks or Carrots. The West’s balancing act with China at COP28», Euractiv, 1η Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.euractiv.com.
21. J. Dennehy, «Crucial Pre-COP28 Talks to Begin as Dr Sultan Al Jaber Calls for Voices to Be Hear», The National, 29 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.thenationalnews.com.
22. «Meetings of the Transitional Committee and Related Workshops and Events», UNFCCC, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.unfccc.int.
23. «‘Loss and Damage’ Deal Struck to Help Countries Worst Hit by Climate Crisis», The Guardian, 5 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.theguardian.com.
24. D. Archer, “Avoid Our Mistake: Don’t let World Bank Host Loss and Damage Fund”, Climate Home News, 3 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.climatechangenews.com.
25. M. Rowling, «Tensions Soar over New Fund for Climate ‘Loss and Damage’ Ahead of COP28», Reuters, 23 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
26. «‘Loss and Damage’ Deal Struck to Help Countries Worst Hit by Climate Crisis», ό.π.
27. «Technical Dialogue of the First Global Stocktake. Synthesis Report by the Co-facilitators on the Technical Dialogue», Γραμματεία UNFCCC8, 8 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.unfccc.int.
28. S. Treyer, “A New South Is Takeing the Wheel”, IDDRI Blog Post, 31 Αυγούστου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.ddri.org.
29. J. Dennehy, «Cop29 : Who Will Stage the UN Climate Talk in 2024?», The National, 3 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.thenationalnews.com.
30. T. Hunnicutt, «Exclusive: Biden Unlikely to Attend Dubai COP Climate Meeting», Reuters, 31 Οκτωβρίου, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
31. M. Goar, «Climat : à l’approche de la COP28, les motifs de crispation se multiplient», Le Monde, 7 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.lemonde.fr.
32. S. Chaganti Singh, «India to Push Developed Nations to Become ‘Carbon Negative’ Before 2050, Sources Say», Reuters, 14 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
33. J. Fenton-Harvey, «The Race to Net Zero: Saudi Arabia and the UAE Compete over Climate Action», The Gulf International Forum, χωρίς ημερομηνία, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.gulfif.org.
34. «Encouraging Regional Climate Cooperation», Mena Climate Week, 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.menacw23.com.
35. «MENA Carbon Market Likely to Reach Around 150M Tons by 2030», Arab News, 11 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: arabnews.com.
36. « President Ruto Eyes Billions in Saudi Arabia Carbon Credit Deals », Business Daily, 25 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: businessdailyafrica.com.
37. «China Releases Methan Plan as Hopes Rise for New Climate Agreement with US», The Guardian, 8 Νοεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.theguardian.com.
38. F. Champenois, L. Myllyvirt, Q. Qin, and X. Zhang, “China’s New Coal Power Spree Continues as More Provinces Jump on the Bandwagon”, Center for Research on Energy and Clean Air and Global Energy Monitor, 29 Αυγούστου , 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.energyandcleanair.org.
39 . L. Shuo, “What Does China Want from COP28?”, Asia Society Policy Institute, Νοέμβριος, 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.asiasociety.org.
40. Στο παρελθόν, οι δύο είχαν ήδη πει ότι αποσύρονταν αλλά κατέληξαν να διατηρηθούν ή να επιστρέψουν στις θέσεις τους. «China Eyes Successor For Veteran Climate Chief Who Befriended US», Bloomberg, 27 Οκτωβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.bloomberg.com.
41. S. Treyer, “A New South is Takeing the Wheel”, IDDRI Blog Post, 31 Αυγούστου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.ddri.org.
42. T. Voïta, «COP27: Will Egypt Bring New Life to Climate Conferences;», Briefing de l’Ifri, 21 Οκτωβρίου 2022, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.ifri.org.
43. L. Caramel, «Sommet africain pour le climat: ‘L’Afrique doit pouvoir utiliser ses réserves de gaz pour ses propres besoins’», Le Monde, 6 Σεπτεμβρίου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.lemonde.fr.
44. J. Dennehy, «Crucial Pre-COP28 Talks to Begin as Dr Sultan Al Jaber Calls for Voices to Be Heard», ό.π. cit.
45. “Harnessing carbon markets for Africa”, ACMI Roadmap Report, Νοέμβριος 2022, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.africacarbonmarkets.org.
46. “Landscape of Climate Finance in Africa”, Climate Policy Initiative, 2022, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.climatepolicyinitiative.org.
47. Παρέμβαση από έναν εκπρόσωπο της χώρας της Σενεγάλης κατά την έναρξη του West Africa Carbon Market Hub, που διοργανώθηκε από την West Africa Climate Alliance και τη International Emission Trading Association (IETA), Abidjan, 26-28 Σεπτεμβρίου 2023.
48. «Zimbabwe to Regulate Carbon Credit Market to Curb Greenwashing» Reuters, 23 Μαΐου 2023, διαθέσιμο στην διεύθυνση: www.reuters.com.
49. «Building Carbon Markets That Work for Africa», Chatham House, διαδικτυακό σεμινάριο, 31 Ιανουαρίου 2023.
50. Ιδιωτικές και δημόσιες συζητήσεις κατά την έναρξη του Κέντρου Αγοράς Άνθρακα Δυτικής Αφρικής, βλέπε παραπάνω.
51. Βλ. εισαγωγή.