Η «έμμεση προσέγγιση» και η «επιθετική άμυνα»
Η στρατηγική της «επιθετικής άμυνας» του Ιράν θεμελιώθηκε από τον υποστράτηγο Κασέμ Σουλεϊμανί, ο οποίος είχε δολοφονηθεί με εντολή του Αμερικανού τότε προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, στις 3 Ιανουαρίου του 2003, σε μια επίθεση με drone, καθώς οι αμερικάνικες μυστικές υπηρεσίες εμφάνισαν στοιχεία ότι προετοίμαζε επιθέσεις κατά Αμερικανών. Σύμφωνα με τις επιταγές του στρατηγικού αυτού δόγματος, η Τεχεράνη είναι σταθερά και στρατηγικά προσανατολισμένη στην εργαλειακή αξιοποίηση των πολυάριθμων Σιιτικών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής, έτσι ώστε να μπορεί να πιέζει έμμεσα και να πλήττει χώρες με τις οποίες δεν διατηρεί χερσαία ή θαλάσσια σύνορα.
Έτσι, για παράδειγμα, μπορούσε -και παλαιότερα- να επιτίθεται στο Ισραήλ μέσω της Χεζμπολάχ του Λιβάνου (τακτική στρατιωτική εμπλοκή της οποίας και στην παρούσα φάση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης φοβούνται όλοι οι διεθνείς αναλυτές, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως αν στο πρόσφατο διάγγελμά του ο ηγέτης της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, είχε εμφανισθεί λιγότερο ασαφής ως προς το ενδεχόμενο αμεσότερης επέμβασης της Χεζμπολάχ στον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς, θα ήταν από τις λίγες φορές που μια σουνιτική -όπως η Χαμάς- και μια σιιτική οργάνωση, αμφότερες ακραίες, θα χτυπούσαν ταυτόχρονα στα πεδία των μαχών τον κοινό «εχθρό») και στην Σαουδική Αραβία μέσω των Σιιτών ανταρτών Χούτι της βορειοδυτικής Υεμένης. Βλέπουμε, δηλαδή, την Τεχεράνη, να εφαρμόζει την «στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης» του Sir B. Liddell Hart, καθώς, χωρίς να θέλει η ίδια να εμπλακεί άμεσα, δείχνει να μπορεί να αναζωπυρώνει πολλές εστίες ανάφλεξης στην περιοχή μέσω των «αντιπροσώπων» της (proxy), σε έναν ετεροβαρή, μονόπλευρο «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», ο οποίος βλέπουμε -όμως- πως για πρώτη φορά αποκτά αμιγώς ασύμμετρα χαρακτηριστικά, με επίθεση μιας εξτρεμιστικής ομάδας, όπως η Χαμάς, στο ίδιο το έδαφος του κράτους του Ισραήλ, ενώ τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, παρακολουθούσαμε έναν διαρκή μεν, αλλά διαφορετικό «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» είτε ανάμεσα στους Σουνίτες Σαουδάραβες και τους Σιίτες Ιρανούς με πεδίο διεξαγωγής τον Λίβανο, το Ιράκ, την Συρία, την Υεμένη, και το Μπαχρέιν, είτε -παλαιότερα- από την εποχή του Πολέμου των 6 ημερών και του Γιομ Κιπούρ, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την τότε ΕΣΣΔ με πεδίο τις αραβοϊσραηλινές συγκρούσεις.
Αυτές οι συγκεκριμένες σιιτικές θρησκευτικές ομάδες -οι «πολεμικοί αντιπρόσωποι» της Τεχεράνης στην εχθροπάθειά της κατά του κράτους του Ισραήλ- και πιο συγκεκριμένα οι ένοπλοι βραχίονές τους, θεωρούνται από πολλούς, στην παρούσα φάση, ως το «μακρύ χέρι» του Ιράν στην περιοχή.
Για τους Σιίτες, λοιπόν, της Μέσης Ανατολής ο Κασέμ Σουλεϊμανί ήταν κάτι σαν τον James Bond, τον Erwin Rommel και την Lady Gaga μαζί, όπως είχε σχολιάσει λίγο μετά την δολοφονία του ο πρώην αναλυτής της CIA , Kenneth Pollack, στους Times. Αντίθετα, όμως, με αυτά που μαρτυρούν οι τίτλοι των ταινιών του θρυλικού πράκτορα 007, «You live only twice» (Ζεις μονάχα δυο φορές) και «Die another day» (Πέθανε μια άλλη μέρα), ο Κασέμ Σουλεϊμανί έζησε μόνον μια φορά και δεν πέθανε κάποια άλλη μέρα, αλλά στις 3 Ιανουαρίου του 2020. Βλέπουμε, όμως, πως μια ενέργεια στοχευμένη σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, που έλαβε χώρα περίπου τρεισήμισι χρόνια πριν, μπορεί να εκτονώνει τώρα, καθυστερημένα, τις συνέπειές της στην περιοχή, πάνω στους πολίτες του Ισραήλ και στους άμαχους Παλαιστίνιους της λωρίδας της Γάζας.
Μπορεί, ο Ιρανός Υποστράτηγος να συγκρινόταν με την τακτική ιδιοφυΐα του Στρατάρχη Ρόμμελ, όμως οι πολεμικές συγκρούσεις στις οποίες ενεπλάκη ο Σουλεϊμανί, ως Διοικητής της επίλεκτης μονάδας Αλ-Κουντς (που σημαίνει Ιερουσαλήμ και ανήκει στις τάξεις των «Φρουρών της Επανάστασης» των οποίων ο σημερινός αναπληρωτής διοικητής απειλεί ευθέως «να εξαλείψει το Ισραήλ από τον παγκόσμιο χάρτη ως καρκινικό όγκο»), καθώς και οι τρέχουσες συγκρούσεις, στον βαθμό που μπορούν να λογιστούν και ως απόνερα του θανάτου του, κάθε άλλο παρά ως «Πόλεμος δίχως μίσος» (όπως τιτλοδοτείται ένα από τα βιβλία του Έρβιν Ρόμμελ), θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν.
Στο Ιράν αρέσκονται να παρομοιάζουν τον Σουλεϊμανί με τον Arash, τον μυθικό τοξότη και ήρωα του «Βιβλίου των Βασιλέων», ενός έπους της προϊσλαμικής Περσίας, ο οποίος, όταν συμφωνήθηκε πως τα σύνορα μεταξύ Ιράν και Τουράν θα χαραχτούν με βάση τη μεγαλύτερη δυνατή βολή ενός περσικού βέλους, προθυμοποιήθηκε να ανέβει στο όρος Alborz και να εμφυσήσει όλη την ζωτική του ενέργεια στην βολή του τόξου του.
Το βέλος ταξίδεψε για ολόκληρα μερόνυχτα πριν πέσει στο έδαφος –σαν ένα μυθολογικό, οξύαιχμο, πρώιμα βιονικό, drone, σε μια υπερπτήση αναζήτησης του μέγιστου βεληνεκούς του- πλαταίνοντας τα σύνορα του Ιράν, αλλά αφήνοντας τον τοξοβόλο Αράς νεκρό στην κορυφή του βουνού, μια και είχε δώσει όλες του τις δυνάμεις στην προσπάθεια να μεγαλώσει την πατρίδα του.
«Στήλωσον, Ἰσραήλ, ὑπὲρ τῶν τεθνηκότων ἐπὶ τὰ ὕψη σου τραυματιῶν· πῶς ἔπεσαν δυνατοί;» («Οι εκλεκτοί σου, Ισραήλ, νεκροί κείτονται πάνω στα υψώματα! Πώς έπεσαν οι δυνατοί!),
«…ἀφ᾿ αἵματος τραυματιῶν καὶ ἀπὸ στέατος δυνατῶν τόξον Ἰωνάθαν οὐκ ἀπεστράφη κενὸν εἰς τὰ ὀπίσω…» («…χωρίς το αίμα των εχθρών και χωρίς το λίπος των γενναίων το βέλος του Ιωνάθαν δεν επέστρεφε,…»), όπως ψέλνει ο Δαβίδ στον θρήνο του για την ήττα του Ισραήλ στα βουνά της Γελβουέ.
«Ήμουν και εγώ στον πόλεμο τοξότης, το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε..», όπως έγραψε στην «Ελένη» του, ο δικός μας Σεφέρης, για έναν άλλο, μάταιο –όπως είναι όλοι οι πόλεμοι- πόλεμο, αυτόν της Τροίας.
Η «Ριζοσπαστική ενσυναίσθηση» και οι «αδελφοί του Ιωνάθαν»
Ιρανός δεύτερης γενιάς ήταν ο καθηγητής μου στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Tufts, στην Βοστώνη, ο S. Nassir Ghaemi, ο οποίος, στο βιβλίο του «First Rate Madness», (σε ελεύθερη μετάφραση: Τρέλα Πρώτου Βαθμού) περιγράφει τον όρο της «ριζοσπαστικής ενσυναίσθησης» (radical empathy), ως το ψυχολογικό και πολιτικό μέγεθος πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να βασισθούν οι αρχές της αλληλοπεριχώρησης, της σύμπνοιας και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, με κύριο παράδειγμα τον θεμελιωτή της «αντίστασης δίχως βία», Μαχάτμα Γκάντι.
Ενσυναίσθηση είναι, με απλά λόγια, η ικανότητα να μπαίνεις στην θέση του άλλου. Μια ιδιότητα που, μαζί με το υψηλό φυσικό και πολιτικό του IQ, θα περιμέναμε να την εμφανίζει εξίσου ανεπτυγμένη, απέναντι στους ομήρους της Γάζας, είτε πρόκειται για τους Ισραηλινούς και τους αλλοδαπούς αιχμαλώτους της Χαμάς, είτε για τους εγκλωβισμένους Παλαιστίνιους αμάχους και τα παιδιά του βομβαρδισμένου Νοσοκομείου στη Λωρίδα της Γάζας, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Βενιαμίν Νετανιάχου. Ένας άνθρωπος που το μακρινό 1976 είχε χάσει τον αδερφό του, Ιωνάθαν «Γιόνι» Νετανιάχου στην εντυπωσιακή επιχείρηση απελευθέρωσης ομήρων από τον ισραηλινό στρατό, στο αεροδρόμιο του Έντεμπε στην Ουγκάντα.
«πῶς ἔπεσαν δυνατοὶ ἐν μέσῳ τοῦ πολέμου· Ἰωνάθαν ἐπὶ τὰ ὕψη σου τραυματίας. ἀλγῶ ἐπὶ σοί, ἀδελφέ μου Ἰωνάθαν·»,
(«Πώς έπεσαν οι ήρωες στη μάχη! Ιωνάθαν, τώρα κείτεσαι νεκρός πάνω στα υψώματα. Ιωνάθαν, αδερφέ μου, για σένα πόσος πόνος στην καρδιά!»).
Φυσικό και πολιτικό IQ και διπλωματία
Πράγματι, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά δημοσιεύματα εμφανίζουν τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, Βενιαμίν Νετανιάχου, ως έχοντα έναν από τους υψηλότερους δείκτες νοημοσύνης, καθώς το διανοητικό του πηλίκο εμφανίζει την ιλιγγιώδη τιμή του 180, με τον μέσο όρο να κυμαίνεται πλησίον του 100. Βεβαίως, είναι πολλά αυτά που λέγονται και γράφονται για την αναξιοπιστία, την πολιτισμική ασυμβατότητα, και την επιστημολογική ανακρίβεια των tests νοημοσύνης όπως και για την αμφίβολη δυνατότητα καταγραφής, με ένα και μόνο αριθμητικό μέγεθος, μιας τόσο σύνθετης έννοιας και ικανότητας, όπως είναι η ανθρώπινη νοημοσύνη. Ίσως, μάλιστα, και τα προπαγανδιστικά παιχνίδια να διεκδικούν την δική τους θέση στο κάδρο. Όμως, όταν κορυφαίοι και συνδυαστικοί (αν και όχι και τόσο πολύ ευρέως γνωστοί) επιστημονικοί κλάδοι όπως η ιστοριομετρία, έχουνε φτάσει σε σημείο, ήδη από το 1929, με τη μελέτη της Catherine Cox, να αποτιμήσουν αναδρομικά το IQ ιστορικών προσωπικοτήτων παγκόσμιου βεληνεκούς, που με την δράση τους άλλαξαν τον επιστημονικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό, και στρατιωτικό ρου της ιστορίας, μεγέθη όπως το νοητικό πηλίκο και η εν γένει χαρισματικότητα των εκάστοτε πολιτικών ηγετών δεν πρέπει να προσπερνούνται αβασάνιστα.
Έτσι, σε μια κλίμακα όπου ονόματα όπως αυτό του Αϊνστάιν, του Στήβεν Χόκινγκ. και ενός άλλου Βενιαμίν, του Φραγκλίνου, λαμβάνουν τιμές IQ της τάξεως του 160, ο Βενιαμίν Νετανιάχου εμφανίζεται με το δυσθεώρητο 180, όταν η θρυλική χαρισματικότητα των Τζον Κέννεντυ και Μπιλ Κλίντον λαμβάνει τις τιμές του 117 και του 137 αντίστοιχα, με την Χίλαρυ στο 140, τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο να ανατρέπει την κοινή αντίληψη υπερσκελίζοντας τον Κέννεντυ με το διόλου ευκαταφρόνητο 125 και τον Μέγα Ναπολέοντα να αποτιμάται στο 145, είκοσι δηλαδή μονάδες κάτω από τη μουσική ιδιοφυϊα του Μπετόβεν και τριάντα μονάδες κάτω από την φιλοσοφική μεγαλοσύνη του Καντ. Που ούτε, όμως, και αυτός καταφέρνει να ξεπεράσει τον Νετανιάχου, ο οποίος υπερσκελίζεται μόνον από επιστημονικούς μύθους της τάξεως του Λαγκράντζ (185), του Νεύτωνα και του Λαπλάς, οι οποίοι συμπίπτουν στο 190, του Λάιμπνιτζ και του Γκαίτε που εκτοξεύονται στο 205 και το 210 αντίστοιχα, για να συναντήσουμε τα ακρότατα της ανθρώπινης διάνοιας στο 220 του πανεπιστήμονα – homo universalis, Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Βέβαια, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί απέναντι σε κάθε προσπάθεια να εμφανιστεί η νοητική ικανότητα, η χαρισμάτικοτητα, το ταλέντο, και η ιδιοφυία ως μια απλή επίδοση σε σύγχρονα ή… μεταθανάτια test ΙQ. Επίσης, όπως φάνηκε παραπάνω, από το παράδειγμα του Τζορτζ Μπους, η κοινή γνώμη συχνά λαθεύει, ενώ υπογραμμίζεται πως οι χώρες, οι λαοί και οι κοινωνίες δεν έχουν τόσο ανάγκη από διάνοιες για να τους κυβερνούν, όσο από ανθρώπους με πρακτικό πνεύμα και πολιτική πυγμή, ώστε να λαμβάνουν και να εφαρμόζουν τις συχνά επώδυνες αποφάσεις που απαιτούνται για την προώθηση της προόδου, την εμπέδωση της ασφάλειας και της ειρήνης και της εκ βάθρων θεσμικής και διαρθρωτικής αναμόρφωσης.
Όμως αυτό δεν σημαίνει πως η λύση βρίσκεται στους αντίποδες της πολιτικής μεγαλοφυΐας, εκεί δηλαδή όπου κυριαρχούν οι άκαπνοι μεταπράτες των ξενόφερτων οικονομικών προτύπων, οι εντολοδόχοι της προστασίας των αλλότριων συμφερόντων, και οι πρεσβευτές των δεικτών της μετριότητας και της υστέρησης.
Ίσως, παρά τις όποιες ανθρωπιστικές ενστάσεις και τις ιδεολογικές διαφορές και αποστάσεις που μπορεί να αναφύονται, να αξίζει να προβληματιστούμε γόνιμα, σχετικά με το πώς τα αντανακλαστικά εθνικής και κοινωνικής επιβίωσης στο Ισραήλ, αναγκάζουν τους εκεί εκλογείς να επιλέγουν με συγκεκριμένα κριτήρια. Εκλέγοντας, για παράδειγμα, ως πρωθυπουργό έναν άνθρωπο που εμφανίζει έναν από τους υψηλότερους δείκτες ευφυΐας, ο οποίος μάλιστα έχει πολεμήσει κατά το παρελθόν, στην πρώτη γραμμή και, μάλιστα, είχε τραυματιστεί ως λοχαγός (…«seren», όπως εξακολουθεί να καλείται εκ της βιβλικής ορολογίας, στις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις [IDF], ο συγκεκριμένος βαθμός -ετυμολογούμενος εκ του αρχαιοελληνικού «τύραννος», όπως μας πληροφορούν σχετικές γλωσσολογικές έρευνες), κατά την περιώνυμη επιχείρηση «Ισότοπο» των ισραηλινών κομμάντος, το 1972, για την αποτροπή της αεροπειρατείας της πτήσης Sabena 571 στο αεροδρόμιο του Τελ Αβίβ.
Στα παραμύθια των περισσότερων λαών και πολιτισμών κάνει συχνά την εμφάνιση του το μοτίβο των τριών αδελφών. Με τον μεγάλο να είναι συνήθως ο κακός, τον μικρότερο να παντρεύεται στο τέλος την πριγκίπισσα, και τον μεσαίο απλά να υπάρχει για να συμπληρωθεί ο «μαγικός» αριθμός «τρία». Παρότι Βενιαμίν, ο Νετανιάχου δεν ήταν ο μικρότερος, αλλά ο μεσαίος από τα τρία αδέρφια του και τελικά ήταν αυτός που έφτασε να γίνει Πρωθυπουργός του Ισραήλ.
Ο μεγαλύτερος αδερφός του, ο Ιωνάθαν σκοτώθηκε, όπως προαναφέραμε, στη μάχη ως αντισυνταγματάρχης («aluf mishne», όπως καλείται στις IDF -Israeli Defense Forces- o συγκεκριμένοςβαθμός, εκ του βιβλικού «aluf» που σημαίνει χιλίαρχος / υπέρμαχος / πρωταθλητής, από το πρώτο γράμμα «άλεφ» του σημιτικού αλφαβήτου) της Σαγιερέτ Ματκάλ, επικεφαλής μιας επιτυχημένης επιχείρησης για την απελευθέρωση ισραηλινών ομήρων αεροπειρατείας στην Ουγκάντα του διαβόητου Αμίν Νταντά. Ας ελπίσουμε πως το αιματηρό και μακραίωνο «παραμύθι» της Μέσης Ανατολής θα κλείσει κάποτε, σύμφωνα με τον τίτλο του θεατρικού έργου «Χαρούμενο τελείωμα» που έγραψε ο μικρότερος αδελφός της οικογένειας, ο γιατρός και συγγραφέας Ίντυ Νετανιάχου.
Γιατί, όπως, υποστηρίζει, κάνοντας μια διάζευξη ανάμεσα στο ιατρικό και το στρατιωτικό επάγγελμα, ο μεγάλος θεωρητικός της στρατηγικής Sir Basil Liddell Hart, στο βιβλίο του «Η στρατηγική της εμμέσου προσεγγίσεως»: «Σε αντίθεση με το στρατιωτικό, το ιατρικό επάγγελμα παρουσιάζει ασταμάτητες ευκαιρίες για πρακτική άσκηση. Και όμως, τα μεγάλα βήματα προόδου της ιατρικής οφείλονται περισσότερο στους επιστημονικούς διανοητές και στους εργαστηριακούς ερευνητές, παρά σε εκείνους που ασκούν την ιατρική…». Αυτό συμβαίνει γιατί, «η άμεση πείρα είναι από την φύση της πολύ περιορισμένη για να μπορέσει να αποτελέσει το θεμέλιο για την θεωρία ή την εφαρμογή….[καθώς] υπάρχουν δύο μορφές πρακτικής πείρας: η άμεση και η έμμεση… Η μεγαλύτερη αξία της έμμεσης πείρας οφείλεται στη μεγαλύτερη ποικιλία και έκτασή της…»
«….μὴ ἀναγγείλητε ἐν Γὲθ καὶ μὴ εὐαγγελίσησθε ἐν ταῖς ἐξόδοις Ἀσκάλωνος…»
«…μην το αναγγείλετε στην Γεθ, και μην το διαλαλήσετε στους δρόμους της Ασκάλωνας [Ασκελόν]…», όπως έγραψε ο βιβλικός Βασιλιάς Δαβίδ στον θρήνο του για το Ισραήλ,
Λόγια που αντηχούν περισσότερο από επίκαιρα στην προέκταση της πρόσφατης επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ, με τα αποτρόπαια εγκλήματα που την συνόδευσαν, τους βιασμούς, τις δολοφονίες αμάχων και τους αποκεφαλισμούς βρεφών σε πόλεις όπως η βιβλική Ασκελόν, να φέρνουν στο προσκήνιο και μια ακόμη αποστροφή του Liddell Hart πως η «Ιστορία είναι η παγκόσμια πείρα, όχι απλά η πείρα ενός άλλου, αλλά η πείρα πολλών άλλων, όπως αποτυπώθηκε κάτω από ποικίλες συνθήκες».
Καθώς οι ειρηνευτικές προσπάθειες δείχνουν να έχουν πια χρεοκοπήσει, καθώς οι συγκρούσεις μαίνονται ανελέητες και οι έννοιες της συνεργασίας, του εκδημοκρατισμού, και της ανάπτυξης φαντάζουν ανεδαφικές πολυτέλειες για τους περισσότερους από τους λαούς της Μέσης Ανατολής, κρίνεται σκόπιμη μια διαφορετική προσέγγιση της κατάστασης. Μια προσέγγιση που δεν θα περιορίζεται στον στενό ορίζοντα των διπλωματικών χειρισμών και σκοπιμοτήτων, αλλά θα συνεκτιμά τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τα ιστορικά δεδομένα που συνθέτουν την πολύμορφη εικόνα της περιοχής.
Οι ελληνο-ισραϊλινές σχέσεις, η Τουρκία και «η πείρα των άλλων»
Υπό αυτήν την ιστορική σκοπιά η προσέγγιση της χώρας μας με το Ισραήλ, στο διεθνές διπλωματικό τοπίο, αποκτά ακόμη πιο ιδιαίτερο νόημα ιδωμένη μέσα από το τριγωνικό πρίσμα της ραγδαίας επιδείνωσης των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων και της συνεχούς αναδιαμόρφωσης των ενεργειακών, στρατιωτικών και γεωπολιτικών συμμαχιών και δογμάτων που συνθέτουν αλλά και, σε ορισμένες -ακόμη πιο συχνές το τελευταίο διάστημα- περιπτώσεις, αποσυνθέτουν το στρατηγικό τοπίο της ευρύτερης περιοχής.
Το σίγουρο είναι πως στην δύσκολη συγκυρία που βιώνει η χώρα μας, μετά τα αλλεπάλληλα χτυπήματα των διαδοχικών κρίσεων που έπληξαν τον παραγωγικό και κοινωνικό μας ιστό, η αναζήτηση συμμαχιών και διεξόδων προς κατευθύνσεις που μπορούν να δομήσουν προϋποθέσεις συνεργασίας και τόνωσης κρίσιμων πεδίων, όπως είναι η διεθνείς μας σχέσεις, η αμυντική βιομηχανία, η ενέργεια και φυσικά ο τουρισμός, μόνον ελπιδοφόρα μηνύματα μπορεί να εκπέμψει.
Αρκεί, φυσικά, η αναζήτηση αυτή να συνοδεύεται από τον ανάλογο μακρόπνοο σχεδιασμό αντικειμενικής αποτίμησης και ουσιαστικής αξιοποίησης των δυνητικών πλεονεκτημάτων και ευκαιριών που κυοφορούνται από την πολιτική προσέγγιση της χώρας μας με το Ισραήλ και πάντα εντός του ανθρωπιστικού και διπλωματικού πλαισίου που επιτάσσουν τόσο ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και οι παραδοσιακά καλές σχέσεις της Ελλάδας με τον Αραβικό Κόσμο.
Γιατί αλλιώς, η όλη πολιτική της ελληνο-ισραηλινής προσέγγισης κινδυνεύει -πάντοτε- να εκπέσει σε ένα απλό πυροτέχνημα εντυπωσιασμού, το οποίο μάλιστα εκτοξεύεται κατά παραγγελία υπερατλαντικών εντολών –καθώς οι ΗΠΑ αγωνιούν να κρατούν ανοικτές τις δυτικότροπες, ΝΑΤΟϊκές γέφυρες του Ισραήλ στην περιοχή, οι οποίες κατέπεσαν μετά την σκλήρυνση της στάσης της Τουρκίας και την ανοικτή υποστήριξη του Ερντογάν στην Χαμάς- ενώ υπάρχει και ο κίνδυνος να σκάσει κυριολεκτικά στα χέρια μας, λόγω εξ’ αντανακλάσεως κλιμάκωσης της τουρκικής επιθετικότητας αλλά και εξ’ αντιτυπίας απώσεως των αραβικών χωρών.
Το είχε προ πολλού επισημάνει ο ίδιος ο Βίσμαρκ: «οι ανόητοι ισχυρίζονται ότι μαθαίνουν από την πείρα τους, εγώ προτιμώ να επωφελούμαι από την πείρα των άλλων». Και όπως προαναφέραμε, «η Ιστορία είναι η παγκόσμια πείρα».
Οι γιοι του Αβραάμ και τα δάκρυα του Ιορδάνη
Ο ευρύτερος χώρος της Μέσης Ανατολής δεν είναι μια τυχαία γωνιά του παγκόσμιου χάρτη. Αντίθετα, είναι μια περιοχή που κατέγραψε, μέσα στα βάθη του ιστορικού χρόνου, την απαρχή ενός μεγάλου αριθμού αρχαίων πολιτισμών. Είναι ένα γεωγραφικό κομμάτι που «βίωσε» τις ιστορικές ωδίνες της γέννησης πολιτισμών και θρησκειών και συγκλονίστηκε από τους γεωγραφικούς σπασμούς τόσο της γόνιμης συνύπαρξης όσο και της εμπόλεμης σύγκρουσής τους. Ανάμεσα στους μυθικούς ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη άσκησαν το ιστορικό τους δικαίωμα στην ακμή και την παρακμή λαοί όπως οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Χετταίοι, και οι Ασσύριοι, ενώ οι όχθες του Ιορδάνη έγιναν η βιβλική «Γη της Επαγγελίας» του Αβραάμ. Το μεγάλο αυτό διαχρονικό, πολιτισμικό χωνευτήρι όπου λαοί, κουλτούρες, και θρησκείες γεννήθηκαν, αλληλεπίδρασαν, και συγκρούστηκαν, δεν μπορεί να προσεγγίζεται με μανιχαϊστικούς τρόπους που, από συναισθηματική αφέλεια ή πολιτική σκοπιμότητα διαχωρίζουν λαούς και ηγεσίες σε «καλούς» και «κακούς». Οποιαδήποτε επιχειρούμενη ανάλυση οφείλει να συνυπολογίζει τις ιστορικές συνιστώσες, τις πολιτισμικές καταβολές, και τις θρησκευτικές ορίζουσες των λαών της περιοχής.
Το Όρος του Ναού, στην Ιερουσαλήμ, τόπος λατρείας τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους Μουσουλμάνους. Πηγή: Wikimedia Commons
——————————————————————————
Η Μέση Ανατολή είναι ένα μέρος όπου εκφορτίζονται βίαια αντιθέσεις και ανταγωνισμοί χιλιετηρίδων. Η διαμάχη των Εβραίων με τους Παλαιστίνιους έλκει τις καταβολές της από τα βιβλικά χρόνια, όταν οι σάλπιγγες γκρέμιζαν τα τείχη της Ιεριχούς και οι Ισραηλίτες του Δαβίδ συγκρούονταν με τους Φιλισταίους του «aluf» Γολιάθ. Ο πόλεμος του Ιράν με το Ιράκ, εκτός από τις σύγχρονες αιτίες που τον προκάλεσαν, δεν ήταν παρά η ιστορική προβολή στο σήμερα της αρχαίας διαμάχης Βαβυλωνίων και Περσών.
Η διεθνής πολιτική και οι εκφραστές της αποδεικνύονται δραματικά ανεπαρκείς όταν επιχειρούν να επιλύσουν τα ακανθώδη ζητήματα της περιοχής παραγνωρίζοντας την παράμετρο της ιστορίας. Και δεν αναφερόμαστε στην ιστορία που μονοσήμαντα και μεροληπτικά ανασκάπτει το πολιτισμικό παρελθόν αναζητώντας ερείσματα για την φανατική όξυνση των αντιθέσεων και την προώθηση των σκοπιμοτήτων. Μπορεί βαθιές ιστορικές διαφορές και αποκλίσεις να χωρίζουν τους λαούς της Μέσης Ανατολής, όμως η ίδια η ιστορία –στην αντικειμενική προσέγγισή της- κρύβει μέσα της και την δυναμική της πολύτροπης συνύπαρξης και της πολυσήμαντης συνδιαλλαγής των λαών αυτών.
Το εβραϊκό έθνος είναι ένα έθνος που στην διαδρομή του ήρθε συχνά αντιμέτωπο με τη δυσμένεια της ιστορικής συγκυρίας. Από την αιχμαλωσία της Βαβυλώνας, μέχρι τα κρεματόρια του Άουσβιτς προβάλλει ανάγλυφα το δικαίωμα των Ισραηλινών να ζουν με ασφάλεια στο κράτος τους. Όμως και ο Παλαιστινιακός λαός, με τις βαθιές του ρίζες στην περιοχή, δικαιούται να αποκτήσει πατρίδα και κρατική υπόσταση στη γη των προγόνων του. Η τυφλή βία και οι δολοφονίες αμάχων, είτε με τη μορφή των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων γενοκτονίας, είτε ως βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, αυξάνουν τα αδιέξοδα και τις μελανές σελίδες της ιστορίας της περιοχής.
Υπάρχει, όμως, και η άλλη ιστορική πλευρά. Ο ιστορικός χρόνος επεφύλαξε στη Μέση Ανατολή το δυσβάστακτο προνόμιο να αποτελέσει, όπως προείπαμε, κοιτίδα πολιτισμών και σταυροδρόμι διακίνησης λαών, ιδεών, θρησκειών, διαφορών και ομοιοτήτων. Ο ρους της Ιστορίας κυλάει στην κοίτη των ποταμών της Μεσοποταμίας -του Τίγρη και του Ευφράτη- κι ακολουθεί το ρεύμα του Νείλου και του Ιορδάνη. Ρέουν οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί, διαχέονται οι ιδέες και οι θρησκευτικές φιλοσοφίες κι έτσι ο Αβραάμ γίνεται Ιμπραήμ στους Μουσουλμάνους και ο Σολομών Σουλεϊμάν, και η βιβλική «θυσία του Αβραάμ» μετατρέπεται στο Κοράνι σε ένα απλό θεόσταλτο όνειρο.
Τρεις μεγάλες θρησκείες, ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός, και ο Μουσουλμανισμός συγκλίνουν στην Ιερουσαλήμ αφήνοντας το ιστορικό τους εντύπωμα στους ιερούς χώρους και στα μνημεία της. Έκτός από τα γκρεμισμένα τείχη της βιβλικής Ιεριχούς, εκτός από το τείχος του διαχωρισμού που οικοδόμησε το Ισραήλ γύρω από την λωρίδα της Γάζας και παραβιάστηκε από τους άντρες της Χαμάς στις 7 του παρασμένου Οκτωβρίου, κατά την επιχείρηση «Κατακλυσμός του Αλ-Άκσα», υπάρχει και το Τείχος των Δακρύων, στα Ιεροσόλυμα. Ο ιερότερος τόπος προσευχής των Εβραίων, απομεινάρι του δεύτερου Ναού, κομμάτι της ιστορίας που η μοίρα και η σύνεση επιβάλλουν να συνυπάρξει αδιαίρετα με τον Πανάγιο Τάφο των Χριστιανών και με το Τέμενος του Αλ-Άκσα στον Θόλο του Βράχου των Μουσουλμάνων. Αυτό το ιστορικό πρίσμα καλούμαστε να υιοθετήσουμε.
Οι εκφραστές της διεθνούς πολιτικής μπορούν να συνεισφέρουν στην άρση των αδιεξόδων και στην εξεύρεση βιώσιμων λύσεων μόνο εάν αναγνωρίσουν την ιστορική σημασία, τη μακρά παράδοση και τις ιδιαιτερότητες των λαών της περιοχής. Το κράτος του Ιράκ, για παράδειγμα, μπορεί να κυβερνήθηκε για δεκαετίες από έναν αιμοσταγή δικτάτορα που καταπατούσε τα ανθρώπινα δικαιώματα και απειλούσε την διεθνή ασφάλεια, όπως έκανε κατά κόρον ο Σαντάμ Χουσεΐν. Η εφαρμογή, όμως των αρχών του διεθνούς δικαίου απέχει πολύ από την απλή επίδειξη πολεμικής ισχύος και από το εξοντωτικό εμπάργκο που επιβαλλόταν από τους νεόκοπους προστάτες της παγκόσμιας τάξης, σ’ έναν λαό που την εποχή των ιθαγενών της αμερικανικής ηπείρου έχτιζε κρεμαστούς κήπους στην Βαβυλώνα. Παράλληλα, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως όλα τα στοιχεία περί κατασκευής και κατοχής όπλων μαζικής καταστροφής από τον Σαντάμ, οι οποίες οδήγησαν τον υιό Μπους και τον Τόνι Μπλερ στην διεξαγωγή του 2ου Πολέμου του Κόλπου, αποδείχθηκαν εν τέλει ανακριβείς.
Οι ποταμοί της ιστορίας της Μέσης Ανατολής αργοκυλούν το νερό τους μέσα στους αιώνες. Απ’ τις προσχώσεις του χρόνου και απ’ τις ανθρώπινες ροές δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη πολιτισμών και λαών που συγχρωτίστηκαν, αλληλοεξοντώθηκαν, αιματοκυλίστηκαν, και τελικά συμβίωσαν. Όπως μπορούν να συμβιώσουν και στο μέλλον εάν, με την ισόρροπη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας, εγκαταλείψουν τους εθνικιστικούς φανατισμούς, προωθήσουν τις αρχές της συμφιλίωσης, της συνεργασίας, και του εκδημοκρατισμού και καταπολεμήσουν την αμάθεια και την εξαθλίωση. Η πολύπαθη αυτή γωνιά του πλανήτη έχει την ευλογία και την κατάρα να βρίσκεται στο σταυροδρόμι της ιστορίας. Οι ποταμοί της ρέουν αδιάκοπα, από την αρχαιότητα, μεταφέροντας παραδόσεις, λαούς, μίση, πολέμους, θρησκείες και πολιτισμούς. Στο αντιπολεμικό βιβλίο του «Αδερφοφάδες» ο δικός μας, Νίκος Καζαντζάκης παρομοιάζει τους ποταμούς με τις ζωές των ανθρώπων γράφοντας: «…όλες οι ζωές του κόσμου πάνε κατά την θάλασσα….γι’ αυτό η θάλασσα είναι αλμυρή, είναι από τα δάκρυα.» Δεν ξέρω αν είναι τυχαίο, πάντως στη Μέση Ανατολή ο Ιορδάνης ποταμός χύνει τα νερά του στη Νεκρά Θάλασσα, την πιο αλμυρή θάλασσα του κόσμου…_